Marifetname - Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz. - Merve Yayınları (004238)

Marifetname - Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz. - Merve Yayınları

Yeni Baskıya Önsöz

Marifetnâme, dini, tasavvufi, sosyal ve doğal bilimlerin tümünü içinde toplayan bir ansiklopedidir. Bu eser, başlı başına bir kütüphanedir, dense yeridir. Bizden ön-cekiler, bu eserden çok şeyler öğrendiler ve bizler de öğrenmekteyiz. Elbette gelecek kuşaklar da bu eserden faydalanacaklardır.

Marifetnâme, 1970’lerden beri birçok defa günümüz Türkçesi’ne aktarılıp ba-sılmıştır. Bunlardan bazıları özet halindedir, bazılarında da okuma yanlışlığından kaynaklanan sayısız hata vardır. Bu eser, bir ansiklopedi mahiyetinde olduğu için sadece Osmanlıca bilmek, günümüz Türkçesine aktarmak için yeterli değildir. Ay-rıca dini ve tasavvufi bilimlerin yanı sıra fizik, kimya, biyoloji gibi doğal bilimlerini; sosyoloji, tarih, psikoloji gibi toplum bilimlerini de az çok bümek gerekir. Hatta Os- manlıca sözlüklerin yanı sıra Osmanlıca-Fransızca ve Osmanlıca-İngilizce sözlükler de gereklidir. Çünkü bazı kavramlar ancak bu sözlükler yardımıyla anlaşılıp yerli ye-rine oturtulabilir.

Bundan yıllar önce ben de Marifetnâme’yi sadeleştirmiştim. Defalarca ikaz et-meme rağmen bu sadeleştirme basılmaya devam etmekteydi. İtiraf etmeliyim ki be-nim o günkü bilgi birikimim bu eseri sadeleştirmek için yeterli değilmiş. Şimdi bu hataları nasü yaptığıma ben de şaşıyorum. Dediğim gibi eserin bu haliyle basılmasına hep karşı çıktım ama engelleyemedim. Yıllarca bu hatalar karşısında ezilip durdum.

Bir de adımın başına "Profesör" eklemeleri ise beni âdeta çıldırttı. Kaldırmaları için ihtamâme bile çektim ama olmadı. Bu piyasayı bildiğim için mahkemeye taşımak da işime gelmedi. Halbuki ben, o sadeleştirmeyi yaptığımda henüz doktorasını bile yapmamış, yeterli bilgi birikimi olmayan biriydim.

Nihayet 1995 yılında Muğla Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi dekanlığım sı-rasında bir ekip oluşturarak benim yaptığım Marifetnâme sadeleştirmesini Osman- lıca aslıyla karşılaştırmalarım ve tereddüt ettikleri yerlerde bana gelmelerini söyle-dim. Uzun bir çalışmadan sonra bu elinizdeki sadeleştirme ortaya çıktı. Elbette ki ben de yapılan çalışmayı denetlemekle yetinmeyip tek tek gözden geçirdim. Şimdi gönül rahatlığıyla bu eseri tavsiye ediyorum. Bu arada hemen belirteyim ki eserin yayımlandığından bugüne bazı dostlarımın ve okurlarımın tavsiyelerini dikkate ala-rak, yeni düzeltmeler yaptım ve bundan sonra da yapmaya devam edeceğim. Çünkü bu eser, bir başucu kitabıdır.

Tam metin ve mümkün olduğunca hatasız bir Marifetnâme sadeleştirmesini siz- lere sunmaktan çok memnunum. Gözden geçirilmiş ve düzeltilmiş bu yeni baskının hazırlığı sırasında emeği geçen Merve Yayınevi çalışanlarına da teşekkür ederim.

Bahsettiğim gibi gelebilecek tenkitlere her zaman açığım. Çalışmak bizden Tev- fik Ahah’dandır.

Prof. Dr. Durali Yılmaz İstanbul, 2013

İçindekiler

Yeni Baskıya Önsöz 15

Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretlerinin Hayatı ve Eserleri 17

KİTABIN MUKADDİMESİ / 23-53 Kur’an ayetleri ve peygamber hadislerinin bildirdiği şekilde itimat ve itikat olunacak dinî hususlara ve İslâm bilginlerinin görüşlerine göre; arşın yara-tılışının tertibini, Kürsî’yi, cennetleri, gökleri, yerleri, denizleri, ışıklan, kı-yamet alâmetlerini, kıyametin durumlannı, cihanın harap ve yok oluşunu, Rahman’a kavuşma âlemi öte dünyanın sonsuzluğunu dört bölümle açıklar.

Birinci Bölüm: Özet olarak âlemin yaratılış düzenini arş-ı âzam’ın büyüklüğünün niteliğini, arşın taşıyıcüanm, onun çevresinde olan nehirleri, melekleri ve diğer top- luluklan ve altında olan Kürsî’yi, Sidre’yi, Levh-i Mahfiızü ve kalemi altı madde ile bildirir 23

İkinci Bölüm: Cennetlerin adlannı, vasıflannı ve sayılarını, onlarda olan nehirleri, ağaçlan, binalannın çeşitlerini, nimetlerini, hurilerini ve gılmanlannı dört madde üe açıklar 33

Üçüncü Bölüm: Cennet altında olan perde melekleri, denizleri, hâzineleri, yedi göğü ve her gökte olan melekleri, güneş, ay ve yıldızlann hareketlerini, kâinatın durumunu ve atmosferi dört madde ile açıklar 37

Dördüncü Bölüm: Yedi denizin, sekiz Kaf Dağı’nın, yedi yerin ve her tabakanın sakinlerini, cehennemi ve yedi tabakasını ve her bir tabakasında bulunanların, kı-yamet şartlannın ve kıyamet hâllerinin, âlemin yok oluşunun ve mahşerin durum-larının yaratılış keyfiyetini beş madde ile açıklar 43

BİRİNCİ KİTAP / 55-238 Yüzeyleriyle kâinatın aynası olan âlemlerin yaratılış düzenini • cihanın ili-neklerinin ve cevherlerinin niteliklerini ve durumlarını • özlerin ve eşya-nın şekil ve durumlarını • esaslar ve cisimler âleminin görüntü ve hikme-tini • canlıların, bileşiklerin ve unsurların bozuşum ve oluşumunu, bilgece üç bölümle belirtir ve açıklar.

BİRİNCİ KONU: ve Acirc;lemlerin yaratılış tertibini; cihanın cevher ve ilineklerinin ni-teliklerini, İslâm filozoflarının aklî delililerle buldukları üzere üç bölüm ile açıklar. ..57

Birinci Bölüm: Vacib’ül-vücud olan Allah’ı ispat edip, varlıkları mümkün olan cev-herleri ve ilinekleri kısaca üç madde ile açıklar 57

İkinci Bölüm: Feleklerin, nefislerin ve akılların ortaya çıkmasındaki tertibi; tabiat-ların mertebelerini; özlerin değişimini; ateş, hava, su ve toprağın dönüşümlerinin deliklerini; maden, bitki, hayvan ve insanın doğuşunu ve bunlann arasında aracı olanı; ruhların geldikleri ve gittikleri yeri; bedenlerin dünyasının keyfiyetini dört madde ile bilgece anlatır 61

Üçüncü Bölüm: Maddede ve zihinde ortaya çıkan eşyanın sayılarını açıklayan ma-tematiğin çok önemli ve çok lüzumlu olan kurallarını, on kolay yöntem üzere, on madde ile açıklar 67

Dördüncü Bölüm: Cisimlerin miktarlarını, boyutlarını açıklayan geometrinin, ast-ronomi için önemli ve lüzumlu olan şekillerini kolay bir yöntem üzere dört madde ile açıklar 80

İKİNCİ KONU: ve Acirc;lemin şeklinin yuvarlak olduğunun ispatını, yıldızların ve fe-leklerin durumlarının keyfiyetini, bilgece on bölümle açıklar 87

Birinci Bölüm: Cisimler âleminin biçiminin yuvarlak olduğunu ve âlem küresi üze-rinde çizüen büyük daireleri ve feleklerin tabakalarının tertibini ve cisimlerin özle-rini ve en büyük feleğin şekil ve yapısını altı madde ile bildirir 87

İkinci Bölüm: Burçlar sahibi göğü, burçlann şekillerini ve isimlerini, burçlann kat-larım ve sabit yıldızlan, ayın menzillerini, gök cisimlerinin uzaklıklannı dört madde ile bildirir 97

Üçüncü Bölüm: Yedinci göğün yapısını ve onda olan Zühal (Satürn) feleğini altı madde ile bildirir 108

Dördüncü Bölüm: Altıncı göğün yapısını ve orada hâlam olan Müşteri (Jüpiter) yıldızının vasıflannı beş madde ile açıklar 113

Beşinci Bölüm: Beşinci göğün yapısını ve burada hâkim olan Merih yıldızının va-sıflarını beş madde üe açıklar 117

Altıncı Bölüm: Dördüncü göğün yapısını ve burada sultan olan Güneş’in hüküm-lerini ve durumlarını dört madde ile açıklar 120

Yedinci Bölüm: Üçüncü göğün yapısı ve burada hükmeden Zühre yıldızının (Ve-nüs) durumlarım beş madde üe açıklar 124

Sekizinci Bölüm: İkinci göğün yapısını ve burada olan Utarit yıldızının durumla-rını beş madde üe büdirir 128

Dokuzuncu Bölüm: Dünya göğünün yapısını ve orada hâkim olan Ay’ın durum ve vasıflarını, Ay’la ilgili olan eşyayı altı madde ile açıklar 132

Onuncu Bölüm: Ay’ın Allah’ın kudretiyle tesirlerini ve burçlar itibariyle durumla-rını, yedi gezegenin tesirli saatlerini, feleklerin sayılarını, seslerini ve nağmelerini, merkezlerini hareketleriyle dairelerin meydana gelişlerini, hafif cisimlerin tesirle-rinin başlangıçlarını beş madde ile açıklar 137

ÜÇÜNCÜ KONU: Yapısında oluşum ve bozuşum olan süflî cisimlerin mahiyet ve niteliklerini, yani dört unsurun yerlerim ve durumlarını, üç birleşiğin vasıflarım ve durumlarını ve hafif cisimlerin etkileriyle olan şekü değişikliklerini, Türklerin yıhnın hükümleriyle olan niteliklerinin değişimini, yeni astronominin bazı makalelerini on bölümle bilgece açıklar 153

Birinci Bölüm: Ateş unsumnun mahiyetini, tavır ve durumlarının niteliklerini dört madde ile açıklar 153

İkinci Bölüm: Hava unsumnun özünü, nitelik ve durumlarım, üç tabakasından üst, orta ve birinci tabakalarda oluşan kâinat boşluğunu (atmosfer) dört madde ile açıklar 154

Üçüncü Bölüm: Hava küresinin alt tabakasını, tabiat ve vasıflarını, hareket ve ad-larını ve sair durumlarını sekiz madde ile açıklar 157

Dördüncü Bölüm: Hava küresinin alt tabakasında meydana gelen diğer atmos-ferik olaylan yani Samanyolu, hale, sis, kırağı, çiyi; sabahı, şafağı, gölgeyi, gece ve gündüz saatlerini; avlan ve yıllan ve zamanlan beş madde ile açıklar 165

Beşinci Bölüm: Su unsumnun esasını, nitelik ve dummlanm, farklılık ve vasıfla- nm, adlannı; denizken buhar, bulut, kar, yağmur, kaynak ve nehir ve yine buhar olmasını; değişik hareketlerle hareket bulmasını; denizlerle karalann yer değiş-tirmesini; denizlerde ve karalarda bulunanlann sudan faydalanmasını, suda hay- vanlann vücuda gelmesini; su tabakasının kalınlığı sayılan denizlerin derinlikleri-nin ölçülmesini, denizle gemilerin yürümesini ve gemilerle halkın her tarafa vanp murat almasını; yeni dünya (Amerika) bulunup, yer ve deniz devir olunup batıya giden gemilerin doğu semtine gelmesini yedi madde ile açıklar 174

Altıncı Bölüm: Toprak unsumnun mahiyetini, niteliğini ve dummlanm, hareket-sizliğini ve karannı, parçalannı korumasını, vadi ve dağlannı; yer kürenin iki ta-bakaya bölünmesini ve yeni dünyanın ortaya çıkmasıyla çizilişini; kaynaklann fış-kırmasını ve yerin sarsılmasını dört madde ile bilgece açıklar 185

Yedinci Bölüm: Yerkürenin üzerinde belirlenen ve var sayılan kutup dairelerini ve kutuplan, yeryüzünün beş kısma bölünmesini gerektirir sebepleri, dörtte bir meskûn kısmın yedi iklime bölündüğü ve yedi iklimin sınırlannı, her iklimde nice memleketler, dağlar, nehirler ve ne şekil insanlann ve hayvanlann bulunduğunu, yedi iklimin ötesinin dummlannın doksanıncı enleme dek keşfedildiğini ve ince-lendiğini, yedi iklimin her birinde en uzun günü bulmayı ve en uzun günden şe-hirlerin semtlerinin çıkarıldığını, beldelerin mizaçlarının ve sakinlerinin farklı bu-lunduğunu altı madde ile bilgece açıklar 190

Sekizinci Bölüm: Boylam ve enlem daireleri ile yerkürenin satranç evleri gibi bö-lünmesini; enlem ve boylamın tayini ile yeıyüzünde bulunan beldelerin ve yerle-rin yerlerinin ve yönlerinin birbirlerine uzaklık ve yakınlık bakımından oranlarım;

Hint dairesiyle zeval çizgisi, gün eşitleyici çizgisi ve kıble tespitini; âlemin kutbu tarafında bulunan kutup yıldızının yüksekliği ve alçaklığıyla meridyen dereceleri-nin mesafe ve miktarını ve bunların bilinmesiyle yerkürenin çapının çevresini ve yüz ölçümünü bulmayı; kara ve denizi, ölçü ve seyirle çeşitli noktalarının mesafe-lerini; dörtte bir oturulan yerin burçlar üçgeniyle yedi gezegene mensup olan belde ve yönlerini; zamanın on iki hayvan üzerinde deveranından yeryüzünde olan tesir-lerini altı madde üe bügece açıklar ve ortaya koyar 202

Dokuzuncu Bölüm: Yeni astronominin şöhret bulduğunu, kurallarının kolay ve kısa olduğunu; yerin dönüşüyle hareket kıldığını ve yerin ekseninin âlemin ekse-nine paralel ve kutbuna karşı olduğunu; yeni astronomlann bunu ispat ettiğini; gezegenlerin bu astronomiye bağlı olarak durduğunu, geri döndüğünü ve düz git-tiğini; bu yeni astronomiye itirazlar olup hepsine cevap verildiğini; feleklerin tabi-atlarında astronomlann anlaşmazlığa düştüğünü dokuz madde ile açıklar 217

Onuncu Bölüm: Bileşiklerin oluşum niteliklerini yani tam bileşik cisimler olan üç büeşiği ki maden, bitki ve hayvandır. Hepsini yedi madde ile açıklar 229

İKİNCİ KİTAP / 239-392 Bedenlerin aynası olan anatomi büimi, cisim ve canın hürriyetini, hayvani ve bitkisel hisleri ve güçleri, bedene üişkin olan İnsanî ruhu ve geçici olan ruhun bazı durumlarını beş konuyla bügece açıklar.

BİRİNCİ KONU: Anatomi büiminin faydalarını, can ve cismin geldikleri ve gi-decekleri yeri, organların tabiatlarını, insan cisminin bileşim ve karışımının do-ğuşunu, açık ve gizli organların özelliklerini, adlarını ve kısımlarını üç bölüm üe anlatır 241

Birinci Bölüm: Anatomi biliminin faydalarını, hayvani ruhun bedende bazı tasar-ruflarım, insan bedeninin geliş ve gidiş yerini, cisim ve canın yükseliş ve inişini, bedenin değişimini, geçici ruhun kahcüığım, anne gibi olan cihan terbiyesini altı madde üe açıklar 241

İkinci Bölüm: Bedenlerin bileşiminin niteliğini, organların tabiatlarının esaslarını, insan hayatının mizaçlarını, dört esasın kanşım ve bileşiminin, karışımların sebep-lerini, durumlarım ve faydalarını ve onlardan oluşanı dört madde üe uzun uzun açıklar 248

Üçüncü Bölüm: Organların faydalarını, esaslarını ve niteliklerini, ad ve kuvvetle-rini, doğuş ve özelliklerini dört madde ile aynntüı olarak açıklar 252

İKİNCİ KONU: İnsanın beden kemiklerinin bileşim özelliklerini ve özel adlarını üç bölüm üe ayrıntılı anlatır 256

Birinci Bölüm: Baştaki kemiklerin bileşim niteliklerini, adlarını ve özeüiklerini altı madde ile açıklar 256

İkinci Bölüm: Omurga kemikleri, boyun kemikleri, kaburgalar, eğe kemikleri ve köprücük kemiklerinin bileşim niteliklerini beş madde ile açıklar 260

Üçüncü Bölüm: İki el ve iki ayak kemiklerinin bileşim niteliklerini, ad ve özellik-lerini yedi madde ile açıklar 265

ÜÇÜNCÜ KONU: Organların hareketleri niteliklerini, kasların esaslarını, kısım-larını, sağlamlık ve özelliklerini üç bölümde ayrıntılı olarak bildirir 271

Birinci Bölüm: Kasların diziliş niteliklerini, onlarla baş ve boyunda bulunan ha-reketleri yedi madde ile açıklar 271

İkinci Bölüm: Göğüs, omuz, el ve parmak kaslarının nitelik ve hareketlerini altı madde ile açıklar 276

Üçüncü Bölüm: Kann ve bel kaslarını, tenasül organlarının, ayak ve ayak parmak-larının kaslarının niteliklerini; bunların hareketlerini ve yararlannı yedi madde ile açıklar - 281

DÖRDÜNCÜ KONU: Sinirlerin, atar ve toplar damarların niteliklerini; beden-lerin kuvvetlerini; kıyafetle insanların ahlâk ve tavırlarının bilinmesini; organ-ların şekil farklılığı dolayısıyla olan İnsanî nitelikler; organların çekme ve seyril- mesine bağlı olan durumları beş bölüm ile bilgece açıklar 286

Birinci Bölüm: Sinirlerin bitme yerlerini ve yararlarını beş madde ile açıklar 286

İkinci Bölüm: Atardamarların bittiği yerleri ve yararlannı ayrıntılı olarak beş madde üe açıklar 291

Üçüncü Bölüm: Sakin damarlann bitiş yerlerini ve yararlannı altı madde ile ay- nntilı olarak açıklar 294

Dördüncü Bölüm: İnsan bedeninde bulunan cinsleri ve kuvvet çeşitlerini, organ- lannın içlerinin başlangıcını ve hayat verici dört nefsi, his ve kuvvet gibi hizmetçi-leri olan eşyayı altı madde ile açıklar 300

Beşinci Bölüm: Beden organlanndaki şekillerin hikmetini, kıyafetlerin farklılığı soyluluğuyla çeşitli olan canın vasıflannı, insan organlarının seğrimesinin hüküm-lerini sekiz madde ile bilgece açıklar 310

BEŞİNCİ KONU: İnsanı âleme tatbik, ruhları ufuklara uygunlaştırıp, cihanın an-lam ve kısımlarının benzerlerini bu insan vücudunda bulup, bedeninde olan or-gan ve kuvvetlerin bütün eşyaya tek tek yüzleriyle benzerliğini, bedenin sağbğımn korunma ve devamlılığım, tabiî ölümle ruhun bedenden aynlmasmı dört bölüm üe aynntilı olarak anlatır 326

Birinci Bölüm: İnsan bedeninin zamanlara ve mekânlara benzerliğini sekiz madde ile bildirir 326

İkinci Bölüm: İnsanın kendi varlığından yaratıcısının varlığını ve kendi sıfatla-rından, yaratıcısının sıfatlarını; kendi beden âleminde bulunan tasarruflardan âlemlerin Rabb’inin büyük âlemde olan tasarruflarını ve kendi nefsi aralanmasın-dan, Hak Teâlâmn zatının anlanmasmı anlama ve idrakinin temsil ve benzerlikle-rini ve olgun insanın alâmetlerini altı madde üe açıklar 336

Üçüncü Bölüm: Muhafazası gerekli olan canın bileşik organlarının nitelik, yer ve menfaatlerini; insan bedeninin sağlığının esaslarım; bazı tek gıda ve ilâçların tabiat ve hükümlerini; bazı yiyecek ve meyvelerin fayda ve erdemlerini; insan vücudunu ısı-tan ve güzelleştiren bazı elbisenin şekü ve renklerini on bir madde ile bildirir 347

Dördüncü Bölüm: Ölümün erdem ve gerçeğini, esas ve mahiyetini, övgü ve nite-liğini, ruhun bedenden ayrılışım, can çekişme durumlarım, ikinci doğuşta suretini, ahlâkı soyluluğunca cennet ve cehenneme göçünü yedi madde ile bilgece açıklar 373

ÜÇÜNCÜ KİTAP / 393-886 Kalpler aynası olup, itikat, iman ve namazı düzeltmek için konulan yol ve yöntemi, cihan lezzetlerini sevmeyi terki, kalbe yönelmeyi, gönül ve ruhun gerçeğini bilmenin yaratıcının yolunun şartlan olduğunu, yemeyi, uykuyu ve kelâmı azaltmayı, uzleti tercih, zikre devam ve düşünmenin irfan yolu-nun rükünleri olduğunu, Allah’a tevekkül, belâda sabır ve kazaya nzanın insanın ruh makamlannm esaslan olduğunu, Allah’ı tanıma en yüce is-tek, Allah sevgisi en kısa maksat, velilerin hikmetinin anlamın özü ve veli-lerin avamdan üstün olduğunu, soyluluğu isteyen, huzuru dileyen, nefsin yeri makamını geçip, pak olan hazreti Allah’a yakınlığı ne yakınlık ile ulaş-tığını, ondan irfana kabiliyetli olan dostlarını ne yol ile terbiye kıldığını beş konu ile kitap ve sünnete uygun ve icmâ-i ümmete uygun olarak açıklar.

BİRİNCİ KONU: Kitap ve sünnete uyma ve boyun eğmeyi, rahmanı namazın

rükün ve şartlarım, cihan lezzetlerini terk ve kalbe yönelmeyi, can ve gönlün ger-çeğini beş bölümle ayrıntılı olarak bildirir 395

Birinci Bölüm: Kitap ve sünnete uymayı, Huda’ya itikadı düzeltmeyi, beş vakit na-mazı yerine getirmeyi beş madde ile açıklar 395

İkinci Bölüm: Dünyanın aslı ve mahiyetini, ondan yüz çevirmeyi, dünyadan kötü-lenen şeyleri ve ondan istenen anlamı sekiz madde ile açıklar 417

Üçüncü Bölüm: Feyiz ve irfan yerinin insanın can ve gönül içi olduğunu; dünya işlerini unutup nefis hazlannı koyanın huzur ve dostluk kalbinde bulunduğunu; insan kalbinin tarif ve mahiyetini, hâl ve özelliklerini; aklın sınır ve gerçeğini ve kalbe oranını yedi madde ile açıklar 441

Dördüncü Bölüm: Can ve gönül gerçeğini bilmenin Yezdan yolunun şartı oldu-ğunu; insan kalbinin ne derece erdemli ve olgun bulunduğunu; kalbin yedi tavıra ayrılmış olduğunu; gönül arif olduğunda, tasarrufla gayret ve kudret bulduğunu, olgun olduğunda murat ve çalışmadan boş, tasarruflaran ve kudretten hür kaldı-ğını; teslim ve rıza üe dolup her şeyden ayrıldığını; gönül, ilham, uyku ve ölüm ile kendi âleminden bilim alıp nasiplendiğini; kendi âlemini unuttuğunu ve hatırla-dığını; gönül, kendi âleminde kanaatle yaşamasıyla gittiğini; gönül, Mevlâ’yı mu-habbet ve tanımayla izzet ve lezzet bulduğunu; gönül, kendi âlemine yönelişi hep-sinden önemli ve gerekli olduğunu; insan ruhu, nice menzillerden seyir ve sefer kıldığım; insan ruhu, bu cihanda nice noksan ve olgunluk bulduğunu, ne şekil ve dereceye alçalıp yükseldiğini on dört madde ile açıklar 456

İKİNCİ KONU: İrfan yolunun esasları olan az yemek, az uyumak, az konuşmak, halktan uzaklaşmak, sürekli zikir ve tam tefekkürü altı bölüm hâlinde açıklar 478

Birinci Bölüm: İrfan yolunun ilk esası olan az yemenin fayda ve özelliklerini sekiz madde hâlinde açıklar 478

İkinci Bölüm: İrfan yolunun altı esasının İkincisi olan az uyumanın yararlarım on madde ile açıklar 492

Üçüncü Bölüm: İrfan yolunun altı esasının üçüncüsü olan az konuşmanın fayda-larını altı madde hâlinde açıklar 504

Dördüncü Bölüm: İrfan yolunun dördüncü esası olan halktan uzaklaşmanın fay-dalarını on madde ile açıklar 51-7

Beşinci Bölüm: İrfan yolunun altı esasından beşincisi olan sürekli zikrin üstün-lükleri, yararlan, özellikleri ve kazançlannı dokuz madde ile açıklar 537

Altıncı Bölüm: İrfan yolunun altı esasının altıncısı olan tam tefekkürün adlan ve mahiyetini, özelliklerini, faydalannı ve niteliğini beş madde üe apaçık açıklar 557

ÜÇÜNCÜ KONU: İnsan ruhunun makamlannın asıllan olan Allah’a tevekkül, işi ona bırakma, belâya sabır ve kazaya nzayı dört bölüm hâlinde açıklar 571

Birinci Bölüm: İrfan yolunun dört yönteminin ilki olan tam tevekkülün üstünlük-lerini ve faydalannı yedi madde ile açıklar ... 571

İkinci Bölüm: İrfan yolunun dört esasından İkincisi olan işi Allah’a ısmarlamanın üstünlüklerini, faydalannı ve neticelerini sekiz madde ile açıklar 586

Üçüncü Bölüm: İrfan yolunun dört esasının üçüncüsü olan sabnn üstünlüklerini, faydalannı, neticelerini ve kazançlannı altı madde ile açıklar 598

Dördüncü Bölüm: İrfan yolunun dört esasının dördüncüsü olan rızanın üstün-lüklerini, yararlannı, neticelerini ve kazandırdıklannı altı madde üe açıklar 610

DÖRDÜNCÜ KONU: En yüce istek gayesi olan Mevlâ’yı tanıma üe irfan ehlinin kendüerini yüce makama saldığını ve Allah’ı tanıyanın alışkanlık ve huzur devletini bulup, aşk ve muhabbet devletine daldığını; velüerin hikmeti, mananın özü ve gönül bilimi olup gönlün ondan lezzet ve can aldığını; velüer zümresi avamdan iyi olup, gafletten huzura gelerek, Hakkin dostluğu üe kalıcdık bulduğunu; evbyayı kiramın aşk şarabına devam üe hayvani özelliklerden geçici olup, Hakkin ahlâkı üe kakçı-lık bulduğunu; velüerin kerameüerinin açık ve tarikat makamlarının açık olduğunu beş bölüm üe açıklar 625

Birinci Bölüm: Kendini bilmenin anahtarının AUah’ı bilmek olduğunu, irfan nuru-nun arifin kalbine doğduğunu, Allah’ı bümenin en üstün istek gayesi olduğunu, arif olanın Allah’tan başkasını unutup, bümek istediğini bulduğunu, kendinden geçip onunla kaldığını, her korku ve üzüntüden daima güvenlikte olduğunu, Aüah’ı kötü sıfatlardan annmış ve sûbûti sıfatlarla sıfatlanmış olduğunu dokuz madde üe açıklar. ...625

İkinci Bölüm: Allah sevgisinin en üstün gaye olduğunu; şevk, aşk ve vecit ile son bulduğunu; Mevlâ sevgisinin sınır ve gerçeğini, aslını ve özelliğini, faydalarını ve makamlarım, alâmetlerini ve üstünlüklerini; gönüldeki zuhurlarını; tarif ve kısım-larını; özel adlarını, zat ve sıfatlara ait hususiyetlerini, fiilleri ve eserlerine ait yön-lerini, beraberinde ve terkibinde olanları; eserleri ve meyvelerini ve neticesi olan şevk ve hâlleri, aşk ve hararetini, vecit ve olgunluklarını, sonuçlarını kazanma yo-lunu yirmi dört madde ile açıklar 642

Üçüncü Bölüm: Allah dostlan velilerin gösterdiği hikmetlerin bir kalp büimi oldu-ğunu, ondan gönlün zevk ve doğru yol bulduğunu, hükümler içeren büimden daha özlü ve daha yararlı olduğunu kitap ve sünnete uygun birçok nutukçunun tesirin-den daha tesirli olduğunu dört madde ile açıklar 708

Dördüncü Bölüm: Allah dostlan üstün velilerin erdemleri, bereketleri, alışılmış âdetleri, vecit hâlleri, özellikleri, alâmetleri, hareketleri ve sükûnetleri, mertebe-leri, kerametleri, görmelerinin en üeri haddi ve makamlann en son noktasını do-kuz madde üe açıklar 718

Beşinci Bölüm: Seçkin Allah dostlannın tercih ettiği yol olan Nakşibendî yolunun gizli ve Mevlâ’ya ulaştıncı en yakın yol olduğunu, onun üç kısımdan her birinin de irfan devletinin sermayesi olduğunu, o yola girenin her olgunluğa sahip olup hâli gizli ve İlâhî dostluk huzuruyla kalbi sevinçli olduğunu, sapıklık korkusu, tehlike ve bıkkınlık endişelerinden emin olup Mevlâ’ya ulaşüncı o saf ve berrak aşk şara-bından neşe dolduğunu yedi madde üe açıklar 743

BEŞİNCİ KONU: Padişahlar padişahının dergâh ve divanına ruhun girmesini, in-san nefsinin yedi makamının geçilmesini, Mevlâ’mn huzurunda olmanın edep ve ölçülerini, Rahman’m yolunu gösterenlerin işaret ve kerametlerini, irfan yoluna ye-tenekli müridin alâmet ve sıfatlarını, şeytanî kuruntuların çeşitli müdahale ve tu-zaklarını ve zamanın velüerinin kutbu olan hazreti şeyhin erdemlerini sekiz bölüm hâlinde açıklar 763

Birinci Bölüm: Ruhun, irfan yoluna girişteki hâllerini ve ona bağlı olarak gözüne görünen perdeleri, ük makamda bulunan insan nefsini ve o ilk makamda gerekli olan edep ve ölçüleri sekiz madde ile açıklar 763

ikinci Bölüm: Yedi makamdan ikinci makamda bulunan "nefsi lewâme"nin hâlleri, sıfatlan ve tavırlannın keyfiyetini, üçüncü makama yükselişindeki zikirlerini, "âlem-i misal"e giriş sırlannı, temizlenip annma yolunu, engellerden kaçışını dokuz madde üe açıklar 782

Üçüncü Bölüm: Yedi makamdan üçüncü makamda bulunan "nefsi miilhime"nin hâllerinin keyfiyetini, sıfatlan ve tavırlannı, mürşidine istiyerek teslim oluşunu, şeriî ölçülere uyarak gidişini, onun serbest bırakılışmı, şeriat gerçeğin batını ol-duğunun örneğini, zikriyle meşgul olunacak bir üçüncü adı, her tarafa meyleden nefsin dönüşünü, onun güzel hâlini, serbest kalışını, sözlerinin izahını, ruhanîlerin hitap ve hayalini, darlık ve genişliğin peş peşe gelişini ve intikalini, içine düştüğü sıkıntı hâliyle düşkünlük ve ihtiyacını, zikriyle meşgul olunacak üçüncü adın tesir ve sırlannı on madde ile açıklar 802

Dördüncü Bölüm: Yedi makamdan dördüncü makamda bulunan "nefs-i mutmainne"nin hâllerinin niteliğini, sıfat ve oluşlarını, kerametlere meyil ve iltifa-tını, fitne ve afetlerini, Allah sevgilisine muhabbetini, mala meyü ve rağbetini, mür-şit olma liyakatini, anlayışları keskin olanların yoluna girmenin tercihini ve velile-rin yolunun tatbiki dört madde üe açıklar 822

Beşinci Bölüm: Yedi makamdan beşinci makamda bulunan "nefs-i raziye"nin ni-teliğini, hâllerini, sıfatlan ve tavırlannı; Mevlâ’nın fiüleri, adlan ve sıfatlannın te-cellileriyle olan durumunu "ilm-el yakîn", "ayn-el yakîn" ve "Hakk-el yakîn" mer-tebeleri temsü edişini üç madde ile açıklar 828

Altıncı Bölüm: Altıncı makamda bulunan "nefs-i merziye"nin keyfiyet ve hâUerini, sıfatlannı ve tavırlannı, bazı hâl ve sırlannı, tabiatın tarif ve adlannı üç madde ile açıklar 834

Yedinci Bölüm: Yedinci makamda bulunan "nefs-i kâmüe"nin keyfiyetini, hâüerini, şifadan ve alâmeüerini, olgun mürşidin terbiye ölçülerini, yetenekli müridin daya-nıklılık ve alâmetlerini, daralma hâliyle iç âleminin bayındır oluşunu ve şeytanın müride kurduğu tuzaklan sekiz madde ile açıklar 839

Sekizinci Bölüm: Hazreti Gavs-ı Ulvî Fakirullah Şeyh İsmail Tillovî’nin asillik ve soyunu, mezhep ve meşrebini, dü ve edebini, vatan ve doğum yerini, davranış ve âdetini, bilim ve ibadetini ve kuyu hikâyesini, keşfi Allah dostluğunu, tam yalnız-lığını, kutsal kuvvetini, ulu erdemlerini, tabiatlarını, günlük ibadetlerini, dostluk âdetlerini, giyim kuşamını, babam Osman Efendi ile Sıhranlı Mehmet Efendi’ye tanımadan meyü ve sevgi saldığını, babam ne şekil dertli olup ne yol ile vanp onu bulduğunu, o İlâhî hakimin yanında kalıp her derdine derman aldığını, hazreti şey-hin bazı kerametleri nice ortaya çıktığını, nam, şan ve makamı ile cihanın doldu-ğunu babamın vefatından sonra bu yetim Hakkı’yı bir bakış ile baş sağlığı dileyip bundan sonra nice hikmetle tavsiye ve bilgece terbiye kıldığını, hazreti şeyhin va-desi erip, Hakk’a can verip murat aldığını, fena şarabını içip, kalıcüık âlemine ge-çip bu cihanda ulu hatırası ve sayısız hayrı kaldığını on madde üe açıklar 852

KİTABIN HATİMESİ / 887-946 Allah dostu ve zamanın halkı ile sohbeti • akraba, ana, baba ve kardeşlere rağbeti • eş-lere, çocuklara ve hizmetçilere yakınlığı • cahiller, arifler ve komşularıyla iyi geçinme • fakirlere yedirme ve misafirlere ikramı • saygın olanlar ve avam ile muameleleri • sevgi ve dostluğa sebep olan lütuf ve bağışı • her bir dostluk ve arkadaşlığa özgü olan edep ve yollan • yedi organın afetlerim • fakirlik, zenginlik, akılda tutma ve unutmayı ve bü-tün bunlan insana kolay eden Hazreti Yezdan’ın birliğini, dört bölüm ile açıklar.

Birinci Bölüm: Huda’nın peygamberinin kısaca muamelelerini ve iyi geçinmeyi rağbet ettiren Kur’an ayetlerini ve kutsal hadisleri üç madde üe açıklar 889

İkinci Bölüm: Bütün halk üe güzel ahlâk ile muameleye, lütuf ve yumuşaklık ile konuşmaya üişkin olan olaylan, haberleri ve kibar sözleri; herkesle akimca gitme ve konuşmayı, evlenmenin fayda ve zararlannı dört madde ile açıklar 893

Üçüncü Bölüm: Yaratıcı ve zamane halkının sohbet yol ve edebini; akraba, komşu ve dostlarla arkadaşlığı üç madde ile açıklar 904

Dördüncü Bölüm: Yakın dost ve tanıdıklarla sohbetin yol ve edebini; cahil insan-larla arkadaşlık; avam ile ilişkileri ve onların gelenek göreneklerine uymayı; bilgin-lerin ve seçkinlerin görünen işlerini ve bütün bunlan insana kolaylaştıran insanla-rın Rabb’inin birliğini altı madde ve bir hatime üe açıklar 921

HATİMENİN HATİMESİ / 947-951 Yukarıda anlatılan taat ve ibadetleri ve burada tertip olunan muamele ede-bini, evliya ve seyitlerin âdetlerini insana kolaylaştıran sıfat ve adların tev-hidini ve ruhunu sevinçli eden zatın tevhidini bildirir.

Münacat 953

İbrahim Hakkı Hazretlerinin Bir Mektubu 957