Emsile Bina Maksud Metin ve Tercümesi-1934 (001542)

EMSİLE BİNA MAKSUD METİN VE TERCÜMESİ

Bu kitap, Arapça kelime bilgisidir. Asırlarca Osmanlı medreselerinde yegâne ders kitabı olarak okunmuştur. Zamanımızda da değerini kaybetmemiş aranan ve tavsiye edilen bir eser olarak okunmaktadır.

Emsile Binâ Maksûd metin ve tercümesini Kocaeli Merkez Vâizi Arif Erkan tarafından, zamanımızın her seviyedeki okuyucularının kolayca anlayabileceği bir şekilde hazırlanmıştır.

ve Acirc;lemlerin Rabbi olan Yüce Allah’a hamd ederim. Bize doğru yolu gösteren Efendimiz Muhammed'e onun âl’ine ve bütün as-habına salat ve selam olsun. Yüce İslam dinine ilim ve irfanlarıyla hizmet etmiş olan İslam alimlerinden de Allah razı olsun.

Mâ’lumdur ki; Yüce Allah son kitabı Kur’ân-ı Kerim’i Arap-ça olarak göndermiş ve o kitâbı tebliğ eden büyük Peygamber Hz. Muhammed (S.A.V.) de onu Arapça olarak açıklamıştır. Asırlar boyunca İslam alimleri yüce İslam dinini açıklamak yaymak ve yaşatmak için Arapça binlerce eser yazmışlardır. İslam dinini güvenilir kaynaklarından öğrenmek isteyen herkesin mutlaka Arap dilini bilmesi gerekir. Ayrıca Arapça zamanımızda bütün İslam aleminde ve hatta Avrupa' da, Asya' da ve Amerika' da konuşulan bir ilim dilidir.

Arapçanın Osmanlıca ile hatta zamanımızın Türkçesi ile yakın ilgisi vardır. Diyebiliriz ki Türkçeyi iyi öğrenmek isteyen bir kimsenin az da olsa Arapça bilmesi gerekir.

İslam alimleri Arap Dilini öğrenmek ve öğretmek için onun grameri ve lügati üzerinde çok çalışmışlar, kaidelerini tesbit etmek için asırlarca uğraşmışlar ve kılı kırk yararcasına ince ve sağlam binlerce kaide bulup kitaplara yazmışlardır.

Arapça dilbilgisi üzerine yazılmış bu kitaplardan İslam aleminde ve bilhassa Osmanlılarda büyük ün ve itibar kazanıp asırlarca medreselerde okunmuş ve hatta ezberlenmiş ve zamanımızda da okunmakta olan: EMSİLE, BİN ve Acirc; ve MAKSÛD kitapları Arapça sarf (yani kelimelerin çekimi ve türemlerini) öğrenmek için yazılmıştır.

Bu Arapça dilbilgisi kitaplarını okumadan Arapçayı öğrenmiş eskiden hemen hemen hiçbir kimse bulunmazdı. Bu kitaplar zamanımızda da önemlerini korumaktadırlar, ne var ki zamanımızda ilimlerin ve kitapların metod ve tertibinde büyük ilerleme ve gelişme olmuştur adı geçen kitaplar ise yüzlerce yıl önceden yazılıp basılmış olduğu için bazı tertip eksiklikleri vardır. Bu bakımdan da bu kitapları okuyup anlamak bu ilme yeni başlayanlar için çok zor olmaktadır. Hatta "bizim oğlan binâ okur, döner döner bir daha okur" sözü meşhurdur. Her ne kadar adı geçen kitapları açıklamak için Arapça şerhler, haşiyeler ve notlar yazılmış ise de bunlar bu kitapları okuyup öğrenmek isteyenlerden daha çok öğretmek isteyen hoca efendilere faydalı olmaktadır. İşte biz daha çok Arapçayı öğrenmek isteyenlere faydalı olması için bu kitapları yeni tertib içerisinde Türkçeye tercüme ettik.

Arapça metni artık İslam ülkelerinde kabul edilip uygulamaya başlanmış olan yeni bir tertib ile yani satırbaşı yaparak nokta, virgül, soru ve ünlem işareti gibi imla kaidelerini kullanarak yeniden düzenledik. Böylece okuyucu Arapça metni daha kolay ve doğru anlama iyi ve çabuk öğrenme imkanı bulacaktır. Bu suretle Allah'ın izni ile Arapçayı öğremek isteyen bir kişi bu kitapları dikkatlice bir def’a okumakla anlayıp öğrenecektir. Artık: (Bizim oğlan binâ okur, döner döner bir daha okur) denmesine lüzum kalmayacaktır.

Sarf hakkındaki, Emsile, Binâ ve Maksûd kitaplarının metin ve tercümesini bir cilt halinde hazırladım. İnşallah bundan sonra ayrı bir cilt halinde nahv: (yani, cümle yapısı ve kuruluşundan) bahseden: Avâmil, İzhar va Kafiye kitaplarının metin ve tercümesini hazırlamayı düşünüyorum. Bu altı kitabı dikkatlice okuyup öğren bir kimse yeteri kadar Arapça dilbilgisi (gramer) öğrenmiş olur. Artık bundan sonra bol bol Arapça metinler okuyarak kelime hâzinesini genişletmesi ve çeşitli Arapça çümleler üzerinde meleke hasıl etmesi gerekir. Hatta öyle bir seviyeye gelir ki Arapça bir metni okuduğu zaman artık kaideleri hiç düşünmeden rahatlıkla metnin manasını anlar işte Arapça o zaman öğrenilmiş demektir. Amma Arapça dilbilgisi kaidelerini öğrenmeden o seviyeye çıkmaya Arap olmayan bir kimse için imkan yoktur.

Tercüme etmiş olduğum, Emsile, Binâ ve Maksûd kitaplarını ben yıllar önce okumuştum. Fakat Osmanlılar devrinde basılmış birçok kitabın üzerinde müellifinin adı bulunmadığı gibi bu kitaplarda da yoktu. Bundan dolayı müellifini bilmiyordum. Sonra merak edip araştırdım. Maalesef hiç birinin yazarı kesin olarak bilinmiyor Katip Çelebi' nin (Keşf ez-Zunûn) adlı kitabında müellifleri hakkında, (Kile = denildi) şeklinde nakledilen bazı bilgiler buldum. Onları burada ben de okuyuculara naklediyorum.

1- Tercümesini yaptığımız (Emsile) kitabının müellifi bilinmiyor. Hz. Ali ‘nin yazdığı söyleniyorsa da bu kesin değildir. Ancak şu bir gerçektir ki Hz. Ali Arap dilinin grameri üzerinde ilk çalışmaları yapan alimlerdendir İmam Suyuti Tarih’ul Hulefa adlı kitabında bu konuda şöyle bir rivayet nakleder:

Ünlü dilbilgisi alimlerinden EbûT-Esved demiştir ki:

"Bir gün mü’minlerin emiri Ali bin Ebi Talip (r.a.)' ın yanına girdim. Onu başını önüne eğmiş düşünürken gördüm.

- Ne düşünüyorsun ey mü'minlerin emiri? Diye sordum.

Hz. Ali de:

"Sizin bu şehriniz (Kufe) de Arapçanın hatalı konuşulduğunu"

2- Yani kelimelerin çekim ve türemi hakkında bir kitap olup müellifi bilinmiyor. İmam-ı Azam' ın yazdığı söyleniyorsa da kesin değildir. Fakat şurası bir gerçektir ki bu kitap asırlarca Osmanlı medreselerinde ve hatta diğer İslam ülkelerinde okuna gelmiş ve hatta ezberlenmiştir. Arap dilini öğrenmek isteyenlerin okuyup öğrenmekten vazgeçemiyecekleri değerli bir kitaptır.

3- El- Maksûd kitabı da tasrif (yani kelimelerin çekimi ve türemi) hakkında olup müellifine ihtilaf edilmiştir. Katip Çelebi (Keşf ez-zunün) da: müellifini, İmam-ı Azam'dır denildi. Ondan başka birinindir diyende var, şeklinde naklediyor. Bu kitap üzerine başta imam Birgivî (ölümü. H. 981) olmak üzeren bir çok alimler şerhler yazmışlardır. Allah, bu kitapların adı bilinmeyen müelliflerinden ve şerh edenlerinden razı olsun.

Tercüme ettiğim bu kitaplarda hata yapmamak için bütün dikkatimi kullandım. Bununla beraber yine gözden kaçmış hata olmuş ise bilinmelidir ki kul hatasız değildir. Ayrıca bir kitap yazılıp ve bakılıp okuyucunun eline geçinceye kadar hattat, mürettib ve ciltçi gibi bir çok personelin elinden geçmektedir. Bunlarında hata yapmaması için gereken itina gösterildi. Yüce Allah bu kitapta hizmeti ve emeği geçenlerin hepsinden razı olsun, hatalarını bağışlasın.

İÇİNDEKİLER

Sülâsî mücerred (kökü üç harfli yalın fıiller)'in altı babı 75
Sülâsî (kökü üç harfli fiil) üzerine bir harf artırmakla yapılan bâblar, üç babdır: 78
İfâl bâbı
Tehl bâbı
Mufâale bâbı
Sülâsî mücerred üzerine iki harf artırılmakla olan bâblar beş bâbdır 79
İnfıâl bâbı
îftiâl bâbı 80
îfilâl bâbı
Tefe'ul bâbı 81
Tefâul bâbı
Sülâsî üzerine üç harf ziyâde edilmekle olan bâblar dört babdır 82
İstif âl bâbı
îniâl bâb
İf ivvâl bâbı
lniâlbâb
Rubâî mücerred (mâzîde kökü dört harfli fıiller)'in bir bâbı 84
Fa’lel
Rubâî'ye mülhak (katılmış) bâblar altı bâbdır: 84
Fev'ale bâbı
Fey’ale bâbı
Fa'vele bâbı
Fa'yele bâbı
Fa'lcle bâbı
Fa'leye bâbı
Rubâî mücerred üzerine bir harf katmakla olan bir bâb: 86
Tefa'lül bâbı
Rubâî üzerine iki harf ziyâde edilmekle olan iki bâb: 87
İfinlâl bâbı
îfilâl bâbı
Tedahrece'ye mülhak olan beş bâb: 88
Tefa'lül bâbı
Tefev'ul bâbı
Tefey'ul babı
Tefa'vül bâbı
Tefa’lî bâbı
İhranceme'nin mülhakı olan iki bâb: 90
Ifinlâl bâbı.
Ifinlâ bâbı
Aksâm-ı Seb'a (Yedi kısım fiil): 92
Sahîh fiil, 2-Misâl fiil, 3- Nâkıs fiil, 4- Ecvef fiil, 5- Lefif fiil, Mudâaf fiil, 7- Mehmûz fiil
el-MAKSÛD KİTABI
Fiilin çeşitleri 149
Sülâsî: Mâzisi üç harf üzere olan aslî fiil altı bâbdır 149
Rubâî: Mâzisi dört harf üzere olan fiil bir bâbdır:
Fa'lele babı 150
Rubâî'ye mülhak altı bâbı
Fev'ale bâbı
Fa’vele bâbı
Fe'y'ale bâbı
Fa'yele bâbı
Fa'lâ bâbı
Fa'lele bâbı.
el-Mezîdü fih (harf artırılmış fiil)ler iki çeşittir: 151
Sülâsî üzerine mezîd.
Rubâî üzerine mezîd.
Masdar'dan türetilen kelimeler: Mâzî, müzârî, emr, nehy,
ism-i fâil, ism-i mef ûl
Masdar: Çeşitleri ve özellikleri 152
Mâzî: Çeşitleri ve özellikleri 154
Müzâri: Çeşitleri ve özellikleri 155
Emr-i hâzır, emr-i gâib ve nehy-i gâib'in özellikleri 155
İsm-i fâilin çeşitleri ve özellikleri 155
İsm-i mefûl'ün çeşitleri ve özellikleri : 156
Sahîh fiillerin çekimi hakkında bir fasıl 157
Şeddeli nûn (Te'kd nûnu/nun emr-i gâibin sonuna dâhil olması.. 159
Emr-i gâibin sonuna nûn-i hafife'nin dâhil olması 159
Sü'âsî'den ism-i fâil ve ism-i mef ûl 160
Rubâî'den ism-i fâil ve ism-i mefûl, emr-i hâzır, nehy-i hâzır 161
Sülâsî üzerine bir harf katmakla dört harfli yapılan mezîd fıilerin çekimi 161
Mâzi Müzâri ve masdan
îsm-i fail, ism-i meful, emr-i hâzır ve nehy-i hâzn 162
Sulâsı üzerine iki harf katmakla beş harfli olan fiillerin çekimi 163
Mâzi, Müzâri ve masdan
İsm-i fail, emr-i hâzır ve nehy-i hâzin
Rubâi üzerine (bir harf eklemekle zâid olan beş harfli fiilin çekimi 165
Mâzî, müzâri ve masdan
İsm-i faili
Emr-i hâzin ve nehy-i hâzin.
Südâsî (altı harfli) fiilin çekimi 166
Mâzî, müzâri ve masdan
İsm-i fail ve ism-i mef ûlü.
Emr-i hâzin ve nehy-i hâzırı
Faydalı bilgiler hakkında bir fasıl 169
Lâzım fiil üç sebebden biri ile müteaddî olur169
Fâale, tefâale ve ifteale bâblannın özellikleri 170
İsimlere ve fiillere katılan harflar 171
Rubâî, humâsî ve südâsî fiillerin özellikleri 171
"Efale"nin hemzesinin çeşitli ma'nâları 172
"İstefale"nin (sîn)'i çeşitli anlamlara gelir 173
Yedi kısım fiil (aksâm-ı seb'a) ve özellikleri 174
İlletli, mudâaf ve mehmûz fiiller bâbı 175

Not: Okuyucuya kolaylık olması için bu fihrist, kitabın klasik taksimine ve başlıklanna göre değil, ihtivâ ettiği başlıca konulara göre, tarafımdan hazırlanmıştır.