Din olgusu, tarihin her döneminde bireyleri ve toplumları etkileyen en önemli kurumsal yapılardan birisi olmuştur. Din kavramı zikredilince şüphesiz ilk akla gelen şey Tanrı ve kutsal olsa gerekir. R.Otto’ya ait “din kutsalın tecrübesidir” ifadesi çok şey anlatmaktadır. Tarihten günümüze din, toplumun ayakta kalması, istikrar ve işleyişi konularında çok önemli işlevler üstlenmiştir. Belirli dönemlerde dini kurumlar, toplumun her alanında yol gösterici olmuştur. Din, kültürün ilkel basamaklarından başlayarak aile, oymak, kabile, boy ve ulus gibi doğal birliklerle hep yakın ilişki içinde olmuştur. Geleneksel toplumlarda din, toplumsal ve bireysel yaşamda çok etkili bir olgudur. Dine ve kutsala işaret eden fenomenleri, geleneksel toplumlardan, modern veya postmodern toplumlara kadar tüm toplum tiplerinin yaşantılarında gözlemlemek mümkündür. Geleneksel toplumda, sosyal hareketliliğin oldukça sınırlı olduğu, toplumsal organizasyonun kültürel faaliyetlerinin iç içe geçtiği, kutsalla sıkı ve yakın ilişkiler içerisinde bulunduğu toplumsal yapıda yaşamın hemen hemen tüm alanları dinin kontrolü altında iken, modern, postmodern ve çağdaş (Posthümanizm-Transhümanizm) toplumlarda din ve toplum ilişkisi artık daha karmaşık hale gelmiştir.
Din-toplum etkileşimi karşılıklılık esasına dayalı ve dinamik karakterlidir. Sosyolojik anlatımı ile toplum hayatının ayrılmaz bir parçasını oluşturan din, sosyal bir sistemdir. Bu sistem; inanç, ibadet, cemaat, ahlak, düşünce, tutum ve davranış gibi unsurlarıyla birey ve toplum yaşamında her zaman etkili olmuştur. Toplumun dine etkileri söz konusu olduğunda her din bir toplum içinde doğmuştur diyebiliriz. Her din başlangıçta içinden çıktığı sosyal çevrenin ve toplumsal kurumların etkisi altında kalır. Toplum-din etkileşiminden bahsedildiğinde din ile sanat, hukuk, kültür, eğitim, siyaset, ekonomi vb. sosyal kurumlar ile münasebetlerini de görmek gerekir. Yaşanan din, toplumunun sahip olduğu töre, gelenek, görenekler ve baskın kültür yapıların etkisi altında kalır. Her din belirli toplumsal şartlarda ortaya çıkar ve belli sosyal gruplar tarafından yaşatılır. Bu dinler arasında farklılaşmalar ve değişimler olabilir. Dinler çeşitli etnik gruplar vasıtasıyla yeni unsurlar edinirken bir taraftan da değişikliğe uğrarlar. Bir dinin hitap ettiği toplum, bir inanç, gelenek, ahlak, düşünce ve kültürel değerlere sahip olduğu için doğal olarak din, etkileme ve değiştirmeyi hedeflediği toplumun sahip olduğu gelenek, ahlak, düşünce ve kültürel değerlerden zaman içerisinde etkilenir. Toplum hayatının az farklılaştığı koşullarda rit, mit, inanç ve ibadetler bariz bir biçimde toplum yapısının izlerini taşırlar. Bir yandan toplum düzeni vb. kültür alanları dini yapı üzerinde etkilerini gösterirken; diğer yandan da dinin, toplum yaşayışı ve kültürün diğer alanları üzerinde etkilerini görmek mümkündür.
Din ve toplum etkileşimi bağlamında birçok konu üzerinde tartışmalar ilmi ve akademik zeminde devam etmektedir. Bu konuda çok sayıda soru sorulabilir. Bu sorulara din sosyologlarının verdiği cevaplar, din ve toplum etkileşiminin boyutlarını ortaya koyacaktır. Bu kitap, din ve toplum üzerine yapılan araştırmaları konu edinmektedir. Bu esere katkı sağlayan yazarların hepsine ayrı ayrı teşekkür ederim.
Doç. Dr. Hasan COŞKUN
Tokat–2022
n
n
(Tanıtım Bülteninden)
n